Zorgzame buurt 'Leve de Ouderen!' in Merksem: Ons doel is mensen zo lang mogelijk gelukkig thuis te laten wonen.

“Neen, Leve de Ouderen! is geen politieke partij”, lacht Katrien. “Al denken mensen dat soms als onze wijkwerkers zich voorstellen aan de telefoon. Het is een initiatief van de Sant’ Egidiogemeenschap dat 80-plussers in Merksem ondersteunt om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen. Al sinds 1985 zet Sant’ Egidio zich in Antwerpen in voor ouderen. Ook Katrien sloot zich in de jaren 90 als vrijwilliger aan. “We hebben veel ervaring in het ondersteunen van 80-plussers, maar met het programma Leve de Ouderen! gaan we nog een stap verder”, legt ze uit.

De methodiek van Leve de Ouderen! vindt zijn oorsprong in Rome, de thuisbasis van de Sant’ Egidiogemeenschap. Tijdens de zware hittegolf in de zomer van 2003 verloren veel ouderen daar het leven. Om mensen te redden, belden vrijwilligers van de gemeenschap de 80-plussers op om hen te waarschuwen niet naar buiten te gaan bij die hoge temperaturen. “Maar mensen simpelweg binnenhouden, dat werkt niet. Je moet ook oplossingen bieden. Voorstellen hun boodschappen te doen bijvoorbeeld”, legt Katrien uit. “Na die zomer zijn de vrijwilligers in Rome ouderen blijven opbellen om te vragen hoe het met hen ging en waar ze konden helpen. Zo is Leve de Ouderen! ontstaan. Toen wij in 2021 zagen dat vooral oudere mensen getroffen werden door corona, wilden we op dezelfde manier te werk gaan. Net op dat moment kwam de oproep van de Vlaamse overheid om te investeren in zorgzame buurten. Die twee combineren zagen wij als een uitgelezen kans.”

Leve de Ouderen! richt zich tot alle 80-plussers van Merksem. “De stad Antwerpen bezorgt ons de adressen; de telefoonnummers moeten de wijkwerkers zelf achterhalen. We bezorgen de ouderen eerst een brief waarin we onze werking uitleggen en aankondigen dat ze binnenkort een telefoontje van ons mogen verwachten. Tijdens dat eerste gesprek proberen wij hun situatie in te schatten en hun kwetsbaarheid te achterhalen. Die kwetsbaarheid gaat niet alleen over fysiek en mentaal welzijn, maar ook over hun economische en sociale situatie. Daarom vragen we aan de 80-plussers of ze zich nog kunnen behelpen thuis, of ze nog naar buiten gaan, of er iemand is op wie ze kunnen rekenen. Een bedlegerige oudere die bij zijn dochter woont, is minder kwetsbaar dan iemand die afhankelijk is van zijn 87-jarige partner. Op basis van hun verhaal bepalen we hoe vaak we iemand opbellen.”  

“De meest kwetsbaren contacteren we al na een maand opnieuw, bij anderen laten we meer tijd tussen. Maar terugbellen doen we sowieso”, benadrukt Katrien. “Want ook al is er niet meteen een zorgnood, die kan plots ontstaan en dan is het belangrijk dat je snel een vangnet aanbiedt. Wanneer iemands partner sterft, kunnen we de achterblijvende sneller en efficiënter ondersteunen als we die al kennen. Dat preventieve karakter is net de kracht van ons programma.”

“Bij Leve de Ouderen! doen we meer dan enkel 80-plussers bellen om te horen of alles goed gaat en om hulp te bieden waar nodig. Wij willen hen ook aanzetten om na te denken over de toekomst, wanneer zelfstandig wonen moeilijker wordt. Veel ouderen zeggen dat ze wel een oplossing zullen zoeken als de problemen zich stellen. Maar uit ervaring weten wij dat er dan zo snel moet worden gehandeld, dat er geen tijd is om een doordachte keuze te maken. Zo belanden ze dan in een situatie waar ze zelf niet voor gekozen hebben”, legt Katrien uit.

Eenzaamheid is een groot probleem bij ouderen en de stap om naar een woonzorgcentrum te gaan lijkt dan logisch. “Toch komen velen bedrogen uit, want ook daar kun je je alleen voelen. Of je er kunt aarden, hangt af van je persoonlijkheid. Wie sociaal is, zal zich sneller kunnen aanpassen dan iemand die minder snel contacten legt”, zegt Katrien. “Hetzelfde geldt voor thuiszorg. Mensen zijn opgegroeid met het idee dat onafhankelijkheid belangrijk is. Maar wie thuis wil blijven, gaat vroeg of laat toch hulp moeten aanvaarden. Wij zien het als onze taak om mensen voor te lichten zodat ze de juiste keuze maken.”

Maar van wie komt die hulp dan voor wie thuis blijft wonen? Leve de Ouderen! werkt enerzijds samen met partnerorganisaties die al op het terrein actief zijn, zoals thuisverpleging, mutualiteiten en apothekers. Anderzijds probeert Katrien ook andere beroepscategorieën waarmee de ouderen dagelijks of wekelijks contact hebben te betrekken. “Bakkers, kappers, marktkramers fungeren als antennes. Zij merken vaak als eerste wanneer er iets mis is en kunnen ons verwittigen.”  

“Daarnaast schakelen we de ouderen zelf ook in, want participatie vinden wij belangrijk”, benadrukt Katrien. “Het is nooit zo dat iemand alleen kan geholpen worden. Iedereen kan op een of andere manier ook voor iemand anders iets betekenen: medicijnen van je medeflatbewoner ophalen bij de apotheker, de vuilnisbak buitenzetten van de vrouw om de hoek of het gras maaien bij de overbuur. En kan je niet helpen met daden, dan misschien wel met woorden. Iemand die zijn partner verloren heeft, kan met een professional een babbeltje doen. Maar een gesprek met iemand die hetzelfde meegemaakt heeft, zal zo veel meer betekenen.”

Tijdens de telefoongesprekken vragen Katrien en haar team of mensen hun buren kennen en wat ze voor elkaar doen. Zo brengen ze stap voor stap een heel netwerk in kaart dat ze kunnen inschakelen indien nodig. Volgens Katrien maken die wederkerige relaties 80-plussers gelukkiger. “Een mooi voorbeeld is Ria, een kwieke dame van net geen 90. Zij ging wekelijks op bezoek bij Julia die slecht te been is. Maar met Kerstmis brak Ria haar heup. Omdat Julia haar vriendin mist, belt ze Ria nu regelmatig op om te horen hoe het met haar gaat. Een 80-plusser die contact zoekt met andere ouderen, zal minder eenzaam zijn. Maar door te zorgen voor iemand anders zal de oudere zich ook nuttig voelen. En dat is ontzettend belangrijk.”

Naarmate mensen ouder worden, neemt het risico op sociaal isolement toe. De mobiliteit neemt af, leeftijdsgenoten overlijden en familie woont soms ver weg. “Wij willen met ons programma dat sociale isolement doorbreken en ervoor zorgen dat de 80-plusser meer naar buiten komt en nog plezier haalt uit het leven. Onze telefoontjes volstaan daarvoor niet. Omdat we een grote groep mensen willen opvolgen, hebben we niet de ruimte om met iedereen een uur aan de telefoon te hangen.”

Daarom organiseert Leve de Ouderen! elke woensdag- en zaterdagnamiddag Koffie en Vriendschap. “In het sociaal-cultureel centrum hiernaast babbelen we met de ouderen bij een kop koffie of thee, doen een activiteit, gaan naar het museum of de dierentuin. Of een 80-plusser geeft al eens een sessie stoelturnen.”

Naast Koffie en Vriendschap organiseren we jaarlijks ook enkele grotere evenementen. In juni zetten we een lange tafel op het plein en nodigen we alle buurtbewoners uit om iets te komen eten. De ouderen genieten ervan om buiten te zijn én wij vinden het belangrijk dat ze door de buurt gezien worden. 80-plussers vormen een vergeten groep in onze samenleving, terwijl ze in de toekomst steeds talrijker zullen worden. Ook de beeldvorming rond ouderen is negatief. Je kunt geen krant openslaan of er staat iets over de kostprijs van de vergrijzing. Dat heeft een weerslag op de manier hoe 80-plussers zelf hun oude dag beleven. Natuurlijk denk je op den duur dat je een last bent. Wij proberen die negatieve beeldvorming om te keren, want ook op die manier verhogen we hun levenskwaliteit.”

“Als we die negatieve beeldvorming willen aanpakken, kunnen we het beste beginnen bij de jeugd. We proberen hen dan ook af en toe samen te brengen. Rond lichtmis bakt oud en jong samen pannenkoeken en onlangs ging een groepje tieners met ouderen naar het circus. 80-plussers genieten van de energie en dromen van jongeren, terwijl de jeugd veel kan leren van de ouderen. Ze hebben zoveel levenservaring door te geven. We mogen dat sociale kapitaal niet verloren laten gaan”, benadrukt Katrien. “Als jongeren horen hoe 80-plussers in het verleden zware tegenslagen hebben overwonnen en nu zin hebben om 100 te worden, putten ze daar zelf een enorme veerkracht uit.”