Lokaal beleid op vlak van preventieve gezondheidszorg

Versterken van de uitvoeringskracht van algemene gezondheidsbevordering naar diverse settings

Om de lokale besturen in hun lokaal preventief gezondheidsbeleid te ondersteunen, investeert de Vlaamse regering in drie grote speerpunten:

• de kadermethodiek “Gezonde Gemeente”
• ondersteuning via Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel (voorheen Logo's) 
• intergemeentelijke preventiewerking (IGPW)

Kadermethodiek "Gezonde Gemeente"

Lokale besturen hebben de mogelijkheid om een kwaliteitsvol preventief gezondheidsbeleid te voeren dat complementair is aan het Vlaamse beleid. 
Een lokaal bestuur biedt de perfecte uitvalsbasis om verschillende beleidsdomeinen te betrekken in het lokaal preventief gezondheidsbeleid en zo een groot deel van de bevolking, inclusief kwetsbare groepen, op een laagdrempelige manier te bereiken. Via deze weg wordt een ander belangrijk principe binnen het preventief gezondheidsbeleid gerealiseerd, namelijk het principe van Health in All Policies, ook in het lokale beleid.

Veel gemeenten en steden hebben al ervaring met projectmatige acties rond preventieve gezondheid, maar om een blijvende impact te realiseren, is het belangrijk om deze initiatieven structureel te verankeren in een breder beleid. Dit kan met de kadermethodiek ‘Gezonde Gemeente’, die door het Vlaams Instituut Gezond Leven is ontwikkeld. De methodiek biedt een houvast om een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid uit te bouwen. In de Vlaamse gezondheidsdoelstelling is dit concept verankerd. Elke gemeente kan binnen deze Vlaamse gezondheidsdoelstelling een eigen beleid op maat ontwikkelen, gebaseerd op lokale noden, behoeften en prioriteiten. Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel coachen lokale besturen om deze kadermethodiek te implementeren.

Ondersteuning via Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel

De Vlaamse overheid ondersteunt lokale besturen bij het uitwerken en implementeren van een preventief gezondheidsbeleid via Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel (voorheen  de Logo’s) . Deze organisaties bieden:

• Advies en expertise rond gezondheidsbevordering en ziektepreventie.
• Vorming en materialen op maat van lokale besturen.
• Begeleiding bij beleidsplanning en de uitwerking van concrete actieplannen.
• Netwerkvorming om partners en middelen samen te brengen.

Met de ondersteuning van Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel kunnen lokale besturen een eigen, kwaliteitsvol preventief gezondheidsbeleid voeren dat complementair is aan het Vlaamse beleid. Dit door aan de slag te gaan met de kadermethodiek "Gezonde Gemeente", en de verschillende daarbij horende preventiemethodieken die worden aangeboden door de Vlaamse partnerorganisaties. 

Zorgraden bereiken een deel van de setting Zorg en Welzijn, nl. de eerstelijnszorg, en bereiken vooral burgers met een zorg- of hulpvraag.  In het geval dat zorgraden, in samenwerking met de lokale besturen, initiatieven nemen op het vlak van preventieve gezondheidszorg is het aangewezen om ook steeds de Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel te betrekken. Zij hebben expertise op vlak van preventie en hebben de opdracht om de verbinding te maken met eerstelijnsgezondheids- en welzijnszorg.

Intergemeentelijke preventiewerking (IPW)

Lokale besturen die samen met ten minste één aanpalende gemeente binnen een eerstelijnszone, een lokale preventiewerking uitbouwen, ontvangen een subsidie vanuit de Vlaamse Overheid voor Intergemeentelijke preventiewerking ter ondersteuning van het preventief gezondheidsbeleid. De concrete voorwaarden worden vastgelegd in een besluit van de Vlaamse Regering betreffende de Logo’s. Aan die bijkomende gereglementeerde subsidie zijn voorwaarden verbonden: de samenwerkende gemeenten voorzien elk zelf in een cofinanciering die minstens even groot is als die van de Vlaamse Gemeenschap, en engageren zich om met de voorziene subsidie en de eigen inbreng, personeel in te zetten voor de lokale preventiewerking. 

Versterken van de uitvoeringskracht van de aspecten rond klimaatmitigatie en -adaptie met aandacht voor gezondheid, welzijn en zorg naar diverse settings

Deze Vlaamse beleidsmaatregel kadert in de uitvoering van het klimaatgezondheidsplan en de gezondheidsdoelstelling milieugezondheidszorg.

Lokale besturen spelen een belangrijke rol in de uitrol van lokale preventiemaatregelen die de klimaatweerbaarheid verhogen. Dit zowel op vlak van blootstelling aan klimaatstressoren als het beperken van de gevolgen voor gezondheid en welzijn wanneer blootstelling alsnog plaatsvindt.  Hierbij gaat het concreet om klimaat gerelateerde uitdagingen als extreme weersituaties  zoals hittepieken, overstromingen, de opkomst van exotische vectoren en gerelateerde ziekte, waterkwaliteit, …   In deze wordt de inzet op klimaatmitigatie en -adaptatie bekeken door een gezondheids- en welzijnsbril, waarbij ook op lokaal niveau de benadering “Health and  Wellbeing in all Policies” essentieel is. De impact van klimaatverandering treft kwetsbare personen (lage SES, ouderen, jonge kinderen, personen met chronische ziekte) harder. Een doelgroep-benadering is daarom essentieel.

De Vlaamse overheid biedt onderstaande vormen van ondersteuning in het kader van het voeren van een lokaal preventief gezondheidsbeleid rond klimaat en gezondheid:

• Coaching en ondersteuning door een netwerk van medisch milieudeskundigen (MMK’s) bij het in kaart brengen van lokale uitdagingen en opportuniteiten voor klimaat en gezondheid, ook bij de opmaak van omgevingsanalyses. MMK’s maken deel uit van de LOGO’s en zorgen mee voor bovenlokale preventiewerking waarbij ze samenwerken met verschillende lokale actoren. Doordat de Logo’s ook werken naar de Zorgraden wordt tevens de verbinding gemaakt met gezondheid. 
• Aanbieden van draaiboeken, handboeken, ondersteunende instrumenten en goede praktijken in de vorm van een Vlaams klimaatgezondheidsplan. 
• Aanbieden van werkkaders zoals “Gezonde gemeente”, Gezonde publieke ruimte, …. 
• Motiveren van en ondersteunen van het integreren van het gezondheidsaspect in de lokale werking rond milieu, klimaat, energie, natuur en omgeving. Dit vergt ook het faciliteren van samenwerking tussen lokale actoren en initiatieven die rond deze respectievelijke domeinen werken (vb. klimaatportaal, Lokaal Energie- en Klimaatpact (EKP), … ).
   

Bescherming van de volksgezondheid t.a.v. biotische, chemische of fysische factoren in de leefomgeving

Om de lokale besturen in hun lokaal preventief gezondheidsbeleid te ondersteunen, voorziet de Vlaamse regering initiatieven ter voorkoming, vroegdetectie en bescherming van milieu- en omgevingsgerelateerde gezondheidsschade m.b.t biotische, chemische en fysische factoren.

De initiatieven worden steeds genomen afgestemd op het concrete risico. Hiervoor zorgt Vlaanderen voor een risicoanalyse of een gezondheidskundige impactinschatting. Zowel in de analyse als in het handelingskader dat de initiatieven onderbouwt, aanstuurt en evalueert, wordt rekening gehouden met kwetsbare groepen in de bevolking. Dit zijn bv. bevolkingsgroepen die kampen met kansarmoede, in grotere mate blootgesteld zijn aan bedreigingen van hun gezondheid, minder vlot toegang hebben tot het aanbod in de preventieve gezondheidszorg, mensen van een bepaalde leeftijdscategorie, of in een milieugezondheidskundig aandachtsgebied  wonen en verblijven. Deze risico’s en de hieraan gekoppelde handelingen zijn niet evenredig verdeeld in tijd en ruimte over de bevolking en/of het grondgebied.

In deze is een doelgroep-benadering essentieel. Kennis van het lokaal en sociaal weefsel is hierin zeer belangrijk. Bij initiatieven en/of maatregelen zal de regierol van het lokaal bestuur een belangrijke succesfactor zijn – te starten bij onderbouwing van de risicoanalyse, de keuze van inzet binnen het  handelingskader en risicocommunicatie.

Lokale besturen spelen aldus een essentiële rol in de bescherming van de volksgezondheid t.a.v. biotische, chemische of fysische factoren. Zij kunnen beroep doen op de Medisch milieudeskundigen (MMK’s) voor hulp bij het in kaart brengen van lokale uitdagingen en opportuniteiten voor biotische, chemische en fysische factoren die een volksgezondheidsrisico inhouden, alsook voor de opmaak van omgevingsanalyses. MMK’s maken deel uit van de LOGO’s en zorgen mee voor bovenlokale preventiewerking waarbij ze samenwerken met verschillende lokale actoren. Doordat de Logo’s ook werken naar de Zorgraden wordt tevens de verbinding gemaakt met de eerstelijnszorgaanbieders.