Ozon

Ozon is een gas dat bestaat uit een instabiele verbinding van 3 zuurstofatomen (O3). Het is een zeer reactief gas en reageert dus heel snel met andere stoffen in de omgeving.

• Ozon komt voor in de ozonlaag, een luchtlaag op 15 tot 45km hoogte. Hier beschermt ozon het aardoppervlak tegen de schadelijke ultraviolet (UV)-stralen van de zon. 
• Ozon wordt ook gevormd op grond- of leefniveau, in de onderste luchtlagen, door de inwerking van UV-stralen van zonlicht op vervuilende stoffen in de lucht, zoals stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische stoffen (VOS). Deze vervuilende stoffen worden uitgestoten door autoverkeer, industrie, de energiesector, land- en tuinbouw en gebouwverwarming. Ozon wordt hier dus secundair gevormd als gevolg van luchtverontreiniging. In de onderste luchtlagen is ozon schadelijk voor de mens, dier, plant en materiaal.

Warme, zonnige dagen

Hoe hoger de luchttemperatuur en hoe intenser de zon schijnt, hoe meer ozon gevormd wordt. Op windstille, warme (>25°C) dagen met intense zonneschijn kan de ozonvervuiling hoog oplopen. Daarom wordt ozon ook zomersmog genoemd. De ozonconcentraties evolueren sterk op één dag. Ze zijn het hoogst gedurende de middag en vroege avond (12u - 22u). In de nacht wordt ozon op leefniveau weer grotendeels afgebroken.

Buitenshuis

Ozon kan afgebroken worden door dezelfde vervuilende stoffen waaruit het ontstaat. Daardoor kunnen de ozonconcentraties in de stad, waar over het algemeen meer luchtverontreiniging aanwezig is, toch lager zijn dan op het platteland. 

Binnenshuis

De ozonconcentraties in huis zijn ongeveer de helft van de ozonconcentraties buiten. Dit komt omdat ozon in huis sneller weg reageert aan oppervlakken zoals meubels, vloeren, muren, ... Binnenshuis kan ozon ook uitgestoten worden door bijvoorbeeld oude kopieertoestellen of laserprinters. In slecht verluchte ruimtes waar deze toestellen werkzaam zijn, kunnen sterk verhoogde ozonconcentraties gemeten worden. De laatste generatie laserprinters en kopieerapparaten bezitten ozonfilters, die de gevormde ozon afbreken en de restemissie tot een minimum beperken.

Ozon is een agressief en sterk irriterend gas dat bij blootstelling via inademing maar ook via rechtstreeks contact met de slijmvliezen (ogen, neus en keel) gezondheidseffecten kan veroorzaken. Een kortdurende blootstelling aan verhoogde ozonconcentraties staat in verband met toename van luchtwegklachten, verergering van astma en meer medicijngebruik, longfunctiedaling en ontstekingsreacties, meer ziekenhuisopnames en vroegtijdige sterfte.

De volgende gezondheidsklachten kunnen op dezelfde dag of binnen enkele dagen optreden bij ozonpieken:

• Prikkende ogen, neus en keel door irritatie van de slijmvliezen;
• Luchtwegklachten: droge hoest, piepende ademhaling, kortademigheid, gevoel van ademnood;
• Astma-aanvallen, verergering van astma en andere longziekten;
• Hoofdpijn;
• Pijn in de borstkas.

De gezondheidsklachten, en de ernst ervan, zijn afhankelijk van: 

• De ozonconcentratie: in de namiddag en de vroege avond zijn de concentraties buiten het hoogste.
• De individuele gevoeligheid: baby’s, kleine kinderen, ouderen en mensen met luchtweg-, hart, - en vaatziekten behoren tot de risicogroepen. Bij personen die al lijden aan respiratoire aandoeningen, zoals astma, kan een verhoogde blootstelling aan ozon ziekenhuisopname tot gevolg hebben.
• De geleverde inspanning: bij intensieve inspanning versnelt de ademhaling en wordt meer lucht ingeademd, waardoor de blootstelling aan ozon zal verhogen. Mensen die zich bij hoge ozonconcentraties langdurig intensief inspannen tussen de middag en de vroege avond vormen dan ook een risicogroep.

Aan het weer kan je weinig veranderen, maar aan de kwaliteit van de lucht wel. Pieken met hoge ozonconcentraties kunnen enkel verminderd en voorkomen worden als de uitstoot van ozonvormende stoffen (NOx, VOS) drastisch verminderd wordt en heel het jaar door maatregelen genomen worden. 

Ook jij kan jouw steentje bijdragen door: 

• Verplaatsingen met de auto te vervangen door stappen, fietsen of het openbaar vervoer;
• Een milieuvriendelijke wagen aan te kopen, je aan de snelheidsbeperkingen te houden, je auto regelmatig te laten onderhouden en "sportief" rijgedrag (snel optrekken, hoge toerentallen) te vermijden;
• Geen open vuur te stoken in de tuin en te kiezen voor 'zuiver' en droog hout als brandstof voor je houtkachel of open haard;
• Jouw woning te isoleren en te kiezen voor een zo zuinig mogelijke verwarmingsinstallatie met hoog rendement. Laat je verwarmingsinstallatie elk jaar afstellen door een specialist;
• Te kiezen voor verven op waterbasis en onderhoudsproducten met zo weinig mogelijk solventen.

• Informeer je via het weerbericht. Bekijk, beluister of lees het weerbericht en let op of er gesproken wordt over ozon. Je kan je via email laten verwittigen bij een ozonalarm via smog@irceline.be;
• Blijf liever binnen op dagen met hoge ozonconcentraties. Binnen is er minder ozon dan buiten. Vooral personen die extra kwetsbaar zijn voor de gevolgen van ozon worden aangeraden om binnen te blijven;
• Doe het rustig aan. Vermijd (zware) lichamelijke inspanning en sportactiviteiten in de buitenlucht op dagen met hoge ozonconcentraties tussen 12 uur en 22 uur; 
• Ventileer je huis op dagen met hoge ozonconcentraties voor 12 uur of na 22 uur. Bij zomersmog liggen de concentraties buiten veel hoger dan binnen. De hoogste ozonconcentraties buiten worden gemeten in de namiddag en de vroege avond; 
• Wees solidair en zorg voor anderen. Steek een helpende hand uit als er in je omgeving ouderen of zieken zijn;
• Aangezien hoge ozonconcentraties samen gaan met zeer warme weersomstandigheden is het ook belangrijk om voldoende te drinken, de koelte op te zoeken, je kleding aan te passen en je te beschermen tegen de schadelijke UV-stralen.

Een gezondheidskundige advieswaarde (GAW) geeft een grens aan waarbij langdurige blootstelling aan een stof geen of nauwelijks negatieve effecten heeft op de gezondheid. Er is een GAW voor ozon in binnenlucht afgeleid, die geldt voor chronische inhalatie.