Zorginspectie - vrijheidsbeperkende maatregelen
Ook Zorginspectie speelt een rol in het beleid met betrekking tot vrijheidsbeperkende maatregelen. Dit thema kan aan bod komen in alle sectoren van beleidsdomein WVG tijdens inspecties als reactie op klachten en ernstige gebeurtenissen.
Het toezicht van Zorginspectie met betrekking tot vrijheidsbeperkende maatregelen wordt bepaald door specifieke afspraken met elke sector.
Het uitgangspunt voor Zorginspectie wordt steeds gevormd door (sector)specifieke afspraken op basis van regelgeving en beleidskaders die vervolgens worden geoperationaliseerd in inspectiekaders. We verduidelijken hier de specifieke context binnen de brede residentiële jeugdhulp, de residentiële voorzieningen van VAPH en de geestelijke gezondheidszorg.
Positie van Zorginspectie binnen jeugdhulp, VAPH en geestelijke gezondheidszorg
Tot juni 2026 worden voorzieningen ondersteund om de multidisciplinaire richtlijn (MDR) met betrekking tot afzondering en fixatie in de brede residentiële jeugdhulp en de residentiële geestelijke gezondheidszorg te implementeren (zie luik Vorming en ondersteuning). De herziening van het luik over afzondering en fixatie in het Decreet Rechtspositie van de minderjarige zal van kracht worden op 7 mei 2027. Daarom zal Zorginspectie zich in die periode als volgt opstellen:
- In de sector van de zorg en ondersteuning voor personen met een handicap, zowel voor minder- als meerderjarigen, maakt het onderwerp van vrijheidsbeperkende maatregelen al langer deel uit van reguliere inspecties. Deze inspecties zullen worden voortgezet, inclusief het thema van vrijheidsbeperkende maatregelen.
- In andere sectoren, zoals jeugdhulp, woonzorg, welzijn en gezondheidsvoorzieningen, wordt het toezicht van Zorginspectie met betrekking tot vrijheidsbeperkende maatregelen bepaald door specifieke afspraken met elke sector. Als het nodig blijkt om thematische inspecties over vrijheidsbeperkende maatregelen uit te voeren in deze sectoren, zal Zorginspectie hierover van tevoren communiceren met de betrokken sector(en).
Afhankelijk van de resultaten van werkgroepen en verder onderzoek is het mogelijk dat Zorginspectie haar werkwijze en beoordeling aanpast. In dat geval zal Zorginspectie ook communiceren met de betrokken sector(en).
Jeugdhulp
Op dit moment vormt het oorspronkelijk Decreet Rechtspositie van de Minderjarige in de Integrale Jeugdhulp en het erkenningsbesluit Jeugdhulp de huidige basis voor zorginspectie. De herziening van het luik over afzondering en fixatie in het nieuwe Decreet Rechtspositie van de minderjarige zal van kracht worden op 7 mei 2027, waarna zorginspectie zich op de nieuwe bepalingen zal baseren.
Sector personen met een handicap
In de sector van de zorg en ondersteuning voor personen met een handicap (voorzieningen VAPH) is de huidige basis voor zorginspectie de huidige regelgeving die nog in voege is: BVR van 4/02/2011 art 11 en 45 (geldig voor minder- en meerderjarige) en het oud DRM, art. 28 (geldig voor minderjarige). De herziening van het luik over afzondering en fixatie in het nieuwe Decreet Rechtspositie van de minderjarige zal van kracht worden op 7 mei 2027, waarna zorginspectie zich op de nieuwe bepalingen voor minderjarigen zal baseren.
Het gebruik van VBM in de praktijk komt sinds 2019 bij elk onaangekondigd basistoezicht aan bod.
Het VAPH plant ook nog een aanpassing aan het kwaliteitsbesluit na oplevering van alle lopende onderzoeken en bijkomende beleidsinitiatieven (waaronder het SWVG-onderzoek naar een geïntegreerde richtlijn voor de preventie en toepassing van afzondering en fixatie). Indien er een aanpassing komt dan zullen de evt. nieuwe verwachtingen verder worden afgestemd en gecommuniceerd.
Psychiatrische ziekenhuizen en A- en K-diensten van Algemene Ziekenhuizen
De Module Vrijheidsbeperkende Maatregelen voor Psychiatrische Ziekenhuizen en de A- en K-diensten van Algemene Ziekenhuizen, als onderdeel van het Referentiekader, vormt momenteel de basis voor zorginspectie.
Wat is de plaats van de richtlijnen voor de preventie en toepassing van afzondering en fixatie in kader van zorginspectie?
Zoals hierboven aangehaald wordt de basis voor zorginspectie gevormd door de specifieke afspraken met elke sector en de bestaande regelgeving en beleidskaders. Bepaalde onderdelen van de richtlijnen voor de preventie en toepassing van afzondering en fixatie werden reeds verwerkt in regelgeving en beleidskaders. Deze onderdelen kunnen dus onderzocht worden tijdens een inspectie.
Voor de multidisciplinaire en intersectorale richtlijnen in hun totaliteit (naast de basiselementen hierboven) wordt van voorzieningen in de brede jeugdhulp en geestelijke gezondheidszorg verwacht dat zij kunnen aantonen dat ze stappen zetten in de implementatie van (onderdelen van) de multidisciplinaire of intersectorale richtlijn.
Thematische inspectieronde 2016-2018
Tussen 2016 en 2018 heeft Zorginspectie, mede vanwege de grondrechtelijke, maatschappelijke en politieke bekommernissen een intersectorale inspectieronde uitgevoerd. Deze inspectieronde had als doel om inzicht te verkrijgen in de praktijk en het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen in diverse sectoren en voorzieningen waar minderjarigen worden opgevangen.
Deze inspecties vonden plaats in:
- de kinder- en jeugdpsychiatrie (syntheserapport)
- de onthaal-, observatie- en onthaalcentra en de toenmalige proeftuinen (syntheserapport)
- de gemeenschapsinstellingen en het Vlaams detentiecentrum (syntheserapport)
- de VAPH-voorzieningen voor minderjarigen (syntheserapport).
Voor de internaten met permanente openstelling en de medisch-pedagogische instituten van het gemeenschapsonderwijs werden (nog) geen specifiek thematische inspecties georganiseerd.
Uit de inspectierondes kwamen destijds heel wat signalen naar boven:
- Vrijheidsbeperkende maatregelen worden nog te vaak toegepast en met te weinig motivatie. Er moet (nog) meer gezocht worden naar alternatieven. Tegelijk zijn er ook goede praktijken.
- Er is een onduidelijk of onvoldoende kader van wat al dan niet kan.
- Er is begripsverwarring in de terminologie, er is nood aan eenzelfde begrippenkader en definities.
- Er is nood aan eenduidige registratie. Kwalitatieve registratie is van cruciaal belang om betrouwbare gegevens te verzamelen over de frequentie waarmee vrijheidsbeperkende maatregelen worden toegepast. Deze registratie vormt ook de basis voor interne analyse en verbeteringsprocessen.
- Er is een behoefte aan vorming en ondersteuning voor professionals in de hulpverlening.
- Een aantal belangrijke randvoorwaarden - zoals (aan)gepaste infrastructuur en voldoende en gepast geschoold personeel - zijn niet altijd vervuld.
De bevindingen van deze sectoroverschrijdende inspectierondes waren een goede aanzet om het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen in (semi-)residentiële zorg, hulp en ondersteuning tegen het licht te houden en heeft geleid tot meerdere beleidsinitiatieven.