Gezondheidsdoelstelling gezonder leven: tussentijdse evaluatie in 2022

• De gezondheidssituatie op populatieniveau werd in kaart gebracht op basis van gezondheidsindicatoren uit bestaande registraties en onderzoeken;
• de voortgang van de verschillende procesindicatoren werd nagegaan;
• vijf concrete preventiemethodieken werden onder de loep genomen;
• er werden aanbevelingen geformuleerd rond goed bestuur.

De bevindingen werden samengebracht in dit rapport. Hiervoor werkte het Departement Zorg samen met o.a. relevante partnerorganisaties (Vlaams Instituut Gezond Leven, Eetexpert en het Vlaams Expertisecentrum voor Alcohol en andere Drugs).

Het is de bedoeling om op basis van deze vaststellingen het beleid bij te sturen waar nodig of nieuwe accenten te leggen.

Met betrekking tot de interpretatie van de gegevens en het meten van de impact van het preventief gezondheidsbeleid vragen we voorafgaand aandacht voor de volgende nuancering:

• Preventief gezondheidsbeleid streeft naar meer gezondheid nu en in de toekomst door onder meer in te zetten op duurzame gedragsverandering. De impact is niet altijd op korte termijn meetbaar.
• (verandering in) gedrag in kaart brengen is minder evident dan bv. het meten van bloedwaarden, of het meten van het aantal vaccinaties.
• De inspanningen van het beleid om burgers aan te moedigen tot een meer gezonde leefstijl zijn niet eenvoudig causaal te verbinden aan de gezondheidsstatus van de Vlaming: verschillende maatschappelijke factoren (marketing, prijs, beschikbaarheid, omgeving…) spelen een rol bij het beïnvloeden van gezondheidsgedrag.
• Sommige adequate beleidsinterventies vallen buiten de invloedssfeer van de Vlaamse minister bevoegd voor Volksgezondheid of de Vlaamse overheid. Dit is een (extra) uitdaging voor realiseren van impact.

Tot slot is ook deze gedachte belangrijk: in de gezondheidszorg wordt in grote mate geïnvesteerd in het ageren op een gezondheidsprobleem. Deze reflex is een valkuil voor het preventief gezondheidsbeleid dat inzet op het voorkómen van een risico of probleem: een positieve evolutie in gezondheidsindicatoren brengt vaak paradoxaal genoeg de urgentie om te blijven investeren in de actie die daartoe bijdraagt in gedrang.

Op basis van gezondheidsindicatoren kunnen evoluties en aandachtspunten in de gezondheid van de Vlaming vastgesteld worden. De laatst beschikbare metingen dateren grotendeels van 2018.

Tussen 2013 en 2018 is er vooruitgang te zien op vlak van het thema gezonde voeding: de Vlaming drinkt minder frisdrank en meer water en behoudt de goede gewoonte van het dagelijks ontbijt. De cijfers tonen ook een daling in het alcoholgebruik en een verminderd aandeel huidige en dagelijkse rokers. Anderzijds blijft voldoende fruit- en groenteconsumptie een aandachtspunt en valt op dat het laatstejaarsgebruik van cannabis en overige illegale drugs niet afneemt, al blijft deze groep gebruikers klein. Specifiek voor jongeren zijn er positieve evoluties te zien: ze hebben een hogere groenten- en fruitconsumptie, een hogere lichaamstevredenheid, in deze doelgroep is er een daling in dagelijkse en regelmatige rokers, en ook het laatstejaarsgebruik van alcohol en cannabis daalde. In vergelijking met andere leeftijdsgroepen hebben ze wel de hoogste consumptie in gesuikerde dranken en halen weinigen onder hen de beweegaanbeveling en de aanbeveling rond schermtijd.

Over de verschillende thema’s heen toont de analyse van de gezondheidsindicatoren vaak een verschil in functie van opleidings- of onderwijsvorm en socio-economische klasse. Zo worden meer positieve evoluties vastgesteld bij volwassenen met een diploma hoger onderwijs en jongeren uit het ASO dan bij volwassenen met een diploma lager onderwijs of geen diploma en jongeren uit het BSO, KSO/TSO. Belangrijke uitzonderingen hierop worden vastgesteld voor  sedentair gedrag en problematisch alcoholgebruik: voor deze indicatoren doen volwassenen met een diploma hoger onderwijs het minder goed.

Deze resultaten herbevestigen de nood aan een basisaanbod van preventieve gezondheidszorg dat voor alle burgers toegankelijk is, met de mogelijkheid voor extra/ander aanbod voor specifieke groepen waarvoor dat basisaanbod niet volstaat. Dit is de essentie van proportioneel universalisme, een belangrijk basisprincipe in het preventief gezondheidsbeleid.

De vierjaarlijkse ‘indicatorenbevraging’ volgt sinds 2003 op hoe het gesteld is met de realisatie van de gezondheidsdoelstelling ‘De Vlaming leeft gezonder in 2025’ en monitort hoe organisaties binnen diverse settings hun preventief gezondheidsbeleid invullen gedurende de voorgaande vier jaar. De bevraging wordt uitgevoerd in de settings onderwijs, werk, lokale besturen en sinds 2019 ook binnen zorg en welzijn, kinderopvang van baby’s en peuters en  buitenschoolse opvang. In de settings waar de bevraging eerst werd uitgevoerd is het al mogelijk evoluties te zien in de mate waarin een kwalitatief preventiebeleid wordt gevoerd.

Zo is het aantal basisscholen dat in 2019 het kwaliteitscriterium haalde voor het voeren van een preventief gezondheidsbeleid, gestegen met 3% t.o.v. 2015, terwijl dit voor secundaire scholen stabiel is gebleven t.o.v. 2015.

In 2019 haalde 18% van de ondernemingen met minstens 20 werknemers de minimumnorm voor een preventief gezondheidsbeleid. Dat is een stijging met 5% in vergelijking met 2015 (13%).

In 2020 haalde 52% van de lokale besturen dit criterium. In 2016 was er een gelijkaardig resultaat.

Naar aanloop van de zevende editie, die vanaf najaar 2022 gestart is, werden een aantal aanpassingen en vernieuwingen doorgevoerd in de preventiepeiling. Vernieuwingen in deze indicatorenbevraging, die onder de naam preventiepeiling zal verder gaan, zullen meer data opleveren om uitspraken te doen over de evoluties. Op die manier kunnen de organisaties en de instellingen beter geïnformeerd en geïnspireerd worden rond hun preventief gezondheidsbeleid.

Bijkomende praktische vernieuwingen moeten er mee voor zorgen dat we voor de verschillende deelnemende settings een beeld kunnen geven van hun gevoerde preventief gezondheidsbeleid. Het overzicht van de resultaten van de preventiepeiling is terug te vinden op preventiepeiling.

Op basis van een analyse van bestaande evaluatiedocumenten van vijf preventiemethodieken wordt aanbevolen om in de levenscyclus van preventiemethodieken de nodige aandacht te hebben voor de einddoelgroep, voor de socio-economische gradiënt in deze groep (of subgroep) en voor de manier waarop de methodiek deze groep het beste kan bereiken. Andere aanbevelingen hebben betrekking op de ontwikkeling en actualisatie, bereik en beschikbaarheid en ten slotte de implementatie en communicatie.

Daarnaast worden ook randvoorwaarden voor methodiekontwikkeling geformuleerd. Zo is de beschikbaarheid van voldoende middelen een belangrijke randvoorwaarde om methodieken op voldoende kwalitatieve wijze te kunnen ontwikkelen, implementeren en dissemineren. Om preventiemethodieken voldoende kwalitatief te onderhouden en bij te werken, is een beperktere set van duurzame, verankerde methodieken te verkiezen boven een groot aantal methodieken.

Goed bestuur gaat over de bestuurlijke capaciteit en slagkracht van (de betrokken actoren bij) het preventieve gezondheidsbeleid. Er worden zeven aanbevelingen naar 2025 toe gedaan:

• versterking van politiek engagement voor het facettenbeleid;
• verankering van settingericht werken;
• verankering van proportioneel universalisme;
• nodengestuurde methodiekontwikkeling en beleidskeuzes;
• marketing van methodieken via een duurzame, settingspecifieke marketingstrategie;
• methodiekontwikkeling op maat van het terrein;
• duidelijke taakverdeling.

Preventief gezondheidsbeleid is gericht op duurzame gedragsverandering. De volgende jaren zal met verschillende methodieken verder ingezet worden op meer gezondheid met aandacht voor groepen die in één of meer opzichten kwetsbaar zijn. Via een mix van preventiestrategieën/methodieken in verschillende settings wensen we door te sijpelen in alle lagen van de bevolking. Het totale overzicht van initiatieven naar verschillende settings is terug te vinden op de website preventiemethodieken.be.

Hieronder worden enkele van die methodieken beschreven.

Het project SWEEP voor heeft tot doel jongeren tussen 12 en 18 jaar te inspireren, motiveren, activeren en samenbrengen om te bewegen én daar plezier in te vinden.

10.000 stappen ‘no steps no glory’: door elke dag een beetje te bewegen, bouwt men aan een betere gezondheid. Via een 4-jarige campagne rond ’10.000 stappen – elke stap telt’ wordt elke jaar één van de hoofdthema’s geselecteerd en wordt het project binnen de steden, gemeenten en buurten dichterbij gebracht.

BOV: Het project Bewegen Op Verwijzing heeft als doel om de burger via een coach te stimuleren om meer te bewegen naar een actievere levensstijl– met een persoonlijk beweegplan en consultaties.

Snack en Chill: is een project om gezonde dranken en tussendoortjes in het secundair onderwijs te promoten. Het project houdt in dat de school een aantrekkelijk (vb. hapklaar), vers, en gevarieerd aanbod van gezonde tussendoortjes en dranken voorziet, o.a. fruit, groenten, water (met een smaakje).

Ondersteuningspakket media: Voor de media werd in 2020 een toolbox uitgewerkt om de makers van reportages (artikels, documentaire etc.) over eet- en gewichtsthema’s te ondersteunen.

We blijven ook de komende periode verder inzetten op Tournée Minérale. Ondanks dat de campagne al meerdere jaren loopt, blijft de maand zonder alcohol aanslaan. De campagne heeft als doel om mensen te laten stilstaan bij hun alcoholgebruik, te sensibiliseren rond de risico’s van alcohol en het algemeen alcoholgebruik te verminderen.

Rond tabak zal er daarnaast in het najaar van 2023 een campagne plaatsvinden gericht op het aanmoedigen van rookstopgesprekken in settings waarvan verwacht wordt dat er veel mensen die roken komen We weten dat vooral mensen uit maatschappelijk kwetsbare groepen vandaag nog roken.

Ten slotte wordt er werk gemaakt van een project rond cocaïne onder andere naar aanleiding van de maatschappelijke onrust hieromtrent. In een eerste fase zal een vooronderzoek gevoerd worden om te achterhalen welke strategie(selectie dan wel geïndiceerde preventie) het meest impact kan betekenen, om dan in een tweede fase de effectieve methodiek uit te werken.

De partnerorganisaties binnen het preventief gezondheidsbeleid blijven uiteraard verder werken aan de uitvoering van hun goedgekeurde beleidsplannen, naast deze acties.

Tussentijds rapport Gezonder Leven in 2025

Bijlage gezondheidsindicatoren Tussentijds rapport Gezonder Leven