Pokken (variola)

Pokken was ooit een van de dodelijkste ziektes ter wereld en heeft eeuwenlang het leven van miljoenen mensen beïnvloed. Voordat vaccins bestonden, stierven elk jaar duizenden mensen aan de ziekte. Vooral  in de 18e eeuw maakte pokken heel veel slachtoffers.

In 1967 startte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een wereldwijde vaccinatiecampagne. De aanpak bestond uit 2 strategieën: massavaccinatie en ringvaccinatie. Ringvaccinatie is het opsporen van nieuwe gevallen en het vaccineren van iedereen in de omgeving van de geïnfecteerde persoon om verspreiding te voorkomen. Deze campagne was een groot succes. Pokken werd in 1980 officieel uitgeroeid, wat een van de grootste successen in de geschiedenis van de geneeskunde is. 

In totaal zijn er 6 vormen van pokken, waarvan 2 hoofdvormen:

• Variola minor: minder gevaarlijk.
• Variola major: vaak dodelijk, vooral bij mensen die niet gevaccineerd waren. 

Symptomen

Er zijn 2 hoofdvormen van pokken. De eerste symptomen kwamen vaak overeen met die van een zware griep:

• Hoge koorts
• Hoofdpijn
• Spier- en gewrichtspijn
• Misselijkheid en braken

De griepachtige symptomen duurden gemiddeld 2 tot 3 dagen. Daarna verschenen er wondjes op het slijmvlies in de mond en een typische huiduitslag. Deze begon als blaasjes, gevuld met vocht, die later veranderden in pustuls (witte bultjes) en uiteindelijk korsten. De uitslag begon op het gezicht en de onderarmen en verspreidde zich daarna naar de benen en de romp. Na 8 tot 9 dagen huiduitslag ontstonden de korsten. Als deze genezen waren, bleven er littekens (putjes) achter. 

Verspreiding

Het pokkenvirus was zeer besmettelijk. De ziekte verspreidde zich via druppeltjes in de lucht (bijvoorbeeld door hoesten of niezen) of door direct contact met het vocht uit de blaasjes en korsten. Je kon ook besmet raken door indirect contact, zoals via besmette kleren of beddengoed. Het virus was vooral besmettelijk in de beginfase van de huiduitslag en een patiënt bleef besmettelijk totdat de laatste korsten verdwenen waren. 

Om de ziekte wereldwijd uit te roeien, startte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 1967 een grootschalige vaccinatiecampagne. Deze campagne richtte zich op vroege opsporing en vaccinatie van mensen.

De pokkenvaccinatie was in veel landen verplicht en zorgde voor levenslange bescherming. Het vaccin bevatte een verzwakt vaccinavirus , een virus dat nauw verwant is aan het pokkenvirus. 

In 1980 werd de wereld officieel pokkenvrij verklaard en werd er met vaccineren gestopt, maar het militaire vaccinatieprogramma ging wereldwijd langer door. België stopte in 1976  met de verplichte vaccinatie van baby’s. 

Pokken, mpox (apenpokken) en koeienpokken worden veroorzaakt door dezelfde soort virussen (orthopoxvirussen). Het mpox-virus is dan ook nauw verwant aan het pokkenvirus, waardoor het pokkenvaccin (3e generatie) vandaag de dag nog gebruikt kan worden tegen mpox.  
 

Vóór de 20e eeuw  was er geen specifieke behandeling voor pokken. De zorg richtte zich vooral op het verlichten van symptomen en het voorkomen van complicaties. Ernstige gevallen werden vaak in het ziekenhuis behandeld.

Tegenwoordig bestaat er een medicijn, Tecovirimat SIGA, dat gebruikt kan worden voor de behandeling van pokken, mpox (apenpokken) en koeienpokken. Dit middel kreeg op 6 januari 2022 markttoelating van de Europese Geneesmiddelenautoriteit. De behandeling met Tecovirimat SIGA is 14 dagen. 
 

Samenvatting

Verwekker: variolavirus

Incubatieperiode: 7 tot 19 dagen

Meldingsplicht

Pokken is verplicht te melden aan het Departement Zorg.

Waarom melden: Wegens de hoge besmettelijkheid, de ernst en een bioterroristisch potentieel.

Criteria

Gevalsdefinitie