Richtlijnen van toepassing in de geestelijke gezondheidszorg

De Familiereflex is een initiatief in Vlaanderen om de betrokkenheid van familie en naasten in de zorg te versterken. Het doel is om hulpverleners te ondersteunen om familie op een structurele manier te betrekken bij de zorg voor hun dierbare, met respect voor de autonomie van de zorgvrager.

Waarom is de Familiereflex belangrijk?

• Betere zorg: familie en naasten kunnen waardevolle informatie en steun bieden aan de zorgvrager. Door hen te betrekken, kan de zorg beter afgestemd worden op de noden van de zorgvrager.
• Meer steun voor naasten: ook naasten hebben nood aan ondersteuning. De Familiereflex wil hen hierin graag begeleiden.
• Efficiëntere zorg: door familie te betrekken, kan de zorg efficiënter verlopen. Dit kan leiden tot een besparing op zorgkosten.

Om de familiereflex uit te werken, werd onderzoek gedaan dat resulteerde in een multidisciplinaire richtlijn om naasten te betrekken in de geestelijke gezondheidszorgpdf bestand5.0mb. De vier pijlers van de richtlijn zijn familie en naasten bejegenen, informeren, ondersteunen en betrekken. 

De Familiereflex in de praktijk

De partnerorganisatie Familieplatform ging aan de slag met de richtlijn om zorgverleners en organisaties in de zorg de familiereflex te laten maken. Zo organiseren ze vormingen, infosessies en implementatietrajecten. 

De Familiereflex is geen methode of stappenplan, maar eerder een mindset en een gereedschapskist met praktische tips en richtlijnen. Hulpverleners kunnen hiermee aan de slag om de samenwerking met familie te verbeteren.
 

Het Kwaliteitscentrum Diagnostiek publiceerde de Algemene Intersectorale Richtlijn Diagnostiek, die ingaat op de essentiële ingrediënten van een kwaliteitsvolle diagnostische praktijk. De richtlijn is toepasbaar in meerdere sectoren en over verschillende diagnostische hulpvragen heen, en is ook voor de voorzieningen in de Geestelijke Gezondheidszorg van toepassing. 

De Kindreflex is een instrument voor hulpverleners in o.a. de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen. Het heeft een dubbele doelstelling:

• Een gesprek stimuleren over het thema ouderschap met volwassen cliënten.
• Verontrustende gezinssituaties detecteren en de veiligheid van kinderen zo snel mogelijk herstellen.

Raadpleeg de 6 stappen van de Kindreflex. 
 

Waarom is de kindreflex belangrijk? 

• Veel hulpverleners gaan niet spontaan in gesprek over het ouderschap van hun cliënten. Hierdoor missen ze belangrijke signalen over de veiligheid van kinderen.
• De Kindreflex kan helpen om verontrustende gezinssituaties vroeger te detecteren. Zo kan er sneller hulp geboden worden aan de kinderen.
• De Kindreflex kan ook ouders in hun rol ondersteunen.

Het vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) ontwikkelde  de multidisciplinaire richtlijn (MDR) detectie en interventie bij suïcidale gedachten en gedrag in 2017 en actualiseerde ze in 2023. De MDR richt zich op alle zorg- en hulpverleners in de gezondheidszorg die in contact komen met mensen met suïcidale gedachten of gedrag.

De richtlijn omvat onder andere:

• Informatie over suïcidaal gedrag: Wat is het? Wat zijn de risicofactoren en beschermende factoren? Hoe herken je suïcidaal gedrag?
• Richtlijnen voor het detecteren van suïcidaal gedrag: Hoe ga je in gesprek met iemand over suïcidaal gedrag? Welke vragen stel je? Hoe interpreteer je de antwoorden?
• Richtlijnen voor het interveniëren bij suïcidaal gedrag: Wat doe je als je iemand identificeert met suïcidaal gedrag? Hoe bied je hulp en ondersteuning? Hoe zorg je voor de veiligheid van de persoon? 
• Aanbevelingen voor de samenwerking met andere hulpverleners: Hoe werk je samen met andere professionals om de best mogelijke zorg te bieden aan mensen met suïcidale gedachten of gedrag? 

Naast deze algemene richtlijn, die van toepassing is op volwassenen, ontwikkelde het VLESP nog bijkomende richtlijnen die meer toegespitst zijn op doelgroepen zoals kinderen en jongeren, personen met autisme en ouderen. Per richtlijn biedt het VLESP een e-learning aan waarna de zorgverlener een certificaat krijgt bij afronding van de opleiding. 

Vrijheidsbeperking in zorg, hulpverlening en ondersteuning is een maatschappelijk controversieel thema. 

Het gaat over mensen in kwetsbare situaties en confronteert ons met moeilijke vraagstukken over keuzes en vrijheid. Vrijheidsbeperkende maatregelen (VBM) zijn maatregelen die de keuzevrijheid, de bewegingsvrijheid en het contact met de buitenwereld van de zorggebruiker beperken. 

Als iemands vrijheid beperkt wordt, kan dat een diepgaande impact hebben op de kwaliteit van leven van die persoon, zeker als het gaat om zeer ingrijpende maatregelen als afzondering of fixatie. In bepaalde situaties brengen vrijheidsbeperkende maatregelen ook risico's met zich mee voor de zorgverleners die ze toepassen, met mogelijke gevolgen voor hun welzijn.

De voorbije jaren zijn in meerdere sectoren heel wat (beleids)initiatieven ontwikkeld rond de preventie en de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen. Verschillende sectoren en voorzieningen bundelen steeds meer hun krachten en schakelen tussen diverse zorgvormen, waardoor zorggebruikers in uiteenlopende omgevingen terechtkomen. 

Het is daarom cruciaal om te streven naar een gezamenlijk, sector overschrijdend beleid. Elke sector kan dat beleid vervolgens op maat aanpassen aan de behoeften van zorggebruikers.

De uitgangspunten van dat beleid zijn helder en leggen de nadruk op:

• preventie door effectieve communicatie met de zorggebruiker;
• betrokkenheid;
• het waarborgen van kinderrechten, patiëntenrechten en de rechten van zorggebruikers;
• het creëren van een positief leefklimaat.

Het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen moet altijd veilig en met respect voor de menselijke waardigheid te gebeuren.

Meer info: Het beleid met betrekking tot het voorkomen en het kwalitatief toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen binnen het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Daarbij ligt de focus op (semi-)residentiële voorzieningen en settings, met bijzondere aandacht voor situaties van afzondering en fixatie.