Sector overschrijdende initiatieven

Uit tellingen van dak- en thuislozen blijkt dat jongvolwassenen bijna één vijfde van deze groep uitmaken. 

Onderzoek wijst uit dat dak- en thuisloosheid onder jongvolwassenen vaak het gevolg is van een opeenstapeling van negatieve levensgebeurtenissen en maatschappelijke uitsluitingsmechanismen. Daarnaast vergroten uitdagingen op het vlak van geestelijke gezondheid en handicap de kwetsbaarheid van deze groep. Van de dak- en thuisloze jongvolwassenen kampt 23,1% met mentale gezondheidsproblemen, 17,7% met verslavingsproblemen en 13% met een verstandelijke beperking.

Deze alarmerende cijfers, in combinatie met de kwetsbare levensfase waar jongvolwassenen zich in bevinden, hebben ertoe geleid dat extra middelen zijn vrijgemaakt om een integraal en intensief begeleidingsaanbod te creëren voor jongvolwassenen die dak- en thuisloos zijn of dreigen te worden. 

Omdat intersectorale samenwerking noodzakelijk is om hierrond zorg op maat te realiseren, lanceerden het Agentschap Opgroeien, Departement Zorg en het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap of VAPH begin september 2023 een gezamenlijke oproep. 

Uit de kandidaten werden 8 intersectorale teams geselecteerd die van start zijn gegaan op 1/4/2024. Hun opdrachten zijn:

• Intensieve, integrale en outreachende begeleiding aanbieden, gericht op de noden van de jongvolwassene op verschillende levensdomeinen (wonen, werken, leren, dagbesteding, mentaal welzijn en relaties).  
• Geïntegreerd intersectoraal samenwerken in gedeelde verantwoordelijkheid. Expertise vanuit diverse sectoren (zorg, welzijn, huisvesting, opleiding, OCMW, VDAB,…) moet snel kunnen worden ingezet, met gegarandeerde continuïteit in de ondersteuningstrajecten.
• Inclusief en participatief werken: het aanbod moet flexibel (op maat) en laagdrempelig zijn, zonder exclusiecriteria.

Een HerstelAcademie biedt herstelgerichte ondersteuning aan mensen met een psychische kwetsbaarheid door middel van kortdurende cursussen, workshops en andere activiteiten die hun psychisch welzijn en veerkracht versterken. De cursussen en activiteiten worden ontwikkeld en aangeboden in een samenwerking tussen mensen met een psychische kwetsbaarheid, ervaringsdeskundigen en professionals.

Een HerstelAcademie groeit vanuit een regionaal partnerschap en de daar aanwezige sterktes. Als verschillende partners samenwerken, kan een divers cursusaanbod ontstaan en kunnen de partners ook zorgen voor de toeleiding van studenten en trainers rond een herstelgericht thema.

De HerstelAcademie is er voor iedereen die wil werken aan zijn of haar psychisch herstel. Daarnaast staat het aanbod open voor elke geïnteresseerde burger die hieraan wil bijdragen: vrienden, familieleden, mantelzorgers en (toekomstige) professionals.

Na pionierswerk van verschillende GGZ-partners in Vlaanderen, geïnspireerd op de Recovery Colleges (VS, UK, etc.) maakt de Vlaamse overheid sinds 2017 middelen vrij voor de uitrol van HerstelAcademies in Vlaanderen. 

De HerstelAcademies worden inhoudelijk ondersteund door Psyche vzw.

Op dit moment is in elk van de 13 netwerken Geestelijke Gezondheid voor volwassenen in Vlaanderen en Brussel een HerstelAcademie actief, die (vaak op verschillende locaties) cursussen organiseert.  Meer info: Contactgegevens en het cursusaanbod. 

Patiëntenvertegenwoordiging in de netwerken Geestelijke Gezondheid (volwassenen)

Sinds 2000 ondersteunt de Vlaamse overheid het Vlaams Patiëntenplatform (VPP), dat inmiddels uitgegroeid is tot een platform van meer dan 110 patiëntenverenigingen in Vlaanderen. 

Dit vertrekt vanuit volgende uitgangspunten: 

• de stem van de patiënt in beleid en netwerk is essentieel om de kwaliteit van zorg te verbeteren.
• het inschakelen van ervaringsdeskundigen is veel meer dan één “super”patiënt toevoegen aan een overleg. 
• om onafhankelijkheid van ervaringsdeskundigen te waarborgen, is ondersteuning een taak voor de patiëntenbeweging. 
• ondersteuning gebeurt best vanuit een uniform beleid op maat van de netwerken. 
• om collectieve ervaringskennis te genereren, moet blijvend geïnvesteerd worden in lotgenotencontact en ontmoeting(splaatsen).
• intervisie en vorming zijn noodzakelijk om vaardigheden en competenties bij te schaven en engagement te bestendigen. 

We zien het Vlaams Patiëntenplatform ook binnen de geestelijke gezondheidszorg als een belangrijke partner: in het verenigen van zorggebruikers, het bekendmaken van het belang en de rol van ervaringsdeskundigheid, het werven en ondersteunen van ervaringsdeskundigen, etc.

Voor het ondersteunen van ervaringsdeskundige patiëntenvertegenwoordigers in de netwerken geestelijke gezondheid voor volwassenen in Vlaanderen werd met het VPP een overeenkomst afgesloten waarbinnen hen een jaarlijkse projectsubsidie wordt toegekend.

Ervaringsdeskundigheid kinderen en jongeren (via Cachet vzw)

Sinds eind 2017 krijgt Cachet vzw  een specifieke bijkomende subsidie voor het uitbouwen van expertise rond de participatie van kinderen en jongeren met ervaringen in de geestelijke gezondheidszorg op organisatie-, netwerk- en beleidsniveau. Dit specifieke project kreeg de naam ‘Take Care’.

• Op microniveau beluistert Cachet de beleving van kinderen en jongeren met ervaringen in geestelijke gezondheidszorg, om zicht te krijgen op hun concrete beleving en signalen. Ontmoeting en contact staan centraal waardoor gesprek over geestelijke gezondheid, specifieke zorgcontexten of thema’s mogelijk wordt. Die ervaringen bundelen ze daarna tot een coherent verhaal.
• Op mesoniveau werkt Cachet met GGZ-voorzieningen voor kinderen en jongeren rond participatie en het inbrengen van ervaringskennis. Ze bieden enerzijds vorming aan aan de voorzieningen over (een) thema(‘s) vanuit gedeelde ervaringen van jongeren. Anderzijds kan Cachet optreden als klankbord, lid van een werk- of stuurgroep… bij initiatieven ontwikkeld door voorzieningen of partners, waarbij participatie of ervaringsdeskundigheid een doelstelling is. De ervaring van jongeren wordt op die manier direct meegenomen in de uitbouw van deze initiatieven.
• Op macroniveau doet Cachet aan visievorming rond de inzet van ervaringsdeskundigheid van kinderen en jongeren in de geestelijke gezondheidszorg. Hierbij zoeken ze naar mogelijkheden om intersectoraal bruggen te slaan en inspirerende praktijken uit andere sectoren te verkennen. Ze zetten in op beleidsadviserend werk en het sensibiliseren van de bredere samenleving rond een realistische en positieve beeldvorming over jongeren.

PeriNet is een initiatief gericht op het verzamelen en ontsluiten van kennis over (het verbeteren van) de mentale gezondheid van (aanstaande) ouders en hun jonge kinderen in de perinatale periode. Het groeide voort uit het Vlaams Expertise Netwerk Perinatale Mentale Gezondheid (VEN PMG) dat in 2018 met steun van de Vlaamse overheid werd opgericht. In 2021 publiceerde het VEN PMG een rapportpdf bestand1.9mb met aanbevelingen voor een duurzaam Vlaams beleid op dit gebied.   Sinds 1 januari 2024 wordt PeriNet ondersteund binnen de structuur van Psyche vzw.

  Het netwerk heeft vier belangrijke opdrachten:

1. Informeren en sensibiliseren van zowel de doelgroep van (aanstaande) ouders en hun omgeving als de professionals errond, over de specifieke uitdagingen en kwetsbaarheden rond mentale gezondheid in de perinatale fase. 
2. Versterken van expertise en vaardigheden bij zorgverleners rond geestelijke gezondheidsproblemen in de perinatale periode en het bespreekbaar maken daarvan. De richtlijn rond screening en detectie van perinatale mentale stoornissen (ontwikkeld binnen het VEN PMG) is hierbij een belangrijke leidraad.
3. Uitbouwen van regionale zorgpaden door het faciliteren en bevorderen van de onderlinge afstemming van het bestaande en nieuwe aanbod in de perinatale geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg op de eerste, tweede en derdelijnszorg.
4. Consolideren van het expertisenetwerk dat verder beleid ontwikkelt en ondersteunt rond de preventie, detectie, diagnostiek en behandeling van perinatale mentale stoornissen, en het formuleren van beleidsrelevante onderzoeksprojecten en -programma’s.

Tandem GGZ richt zich op het begeleiden van gedetineerden met geestelijke gezondheidsproblemen naar passende zorg en hulpverlening na hun detentie. 

Naast het aanbieden van zorg, werken ze aan motivatie, empowerment en het opbouwen van netwerken en samenwerking. De Vlaamse overheid ondersteunt de organisatie en Psyche vzw vervult hierin de werkgeversrol. Het werk van Tandem GGZ wordt gekenmerkt door een cliëntgerichte aanpak waarbij ze nauw samenwerken met de cliënt om hun herstel en re-integratie in de samenleving te bevorderen.

Digitalisering biedt ook in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) nieuwe mogelijkheden. Steeds meer organisaties gaan aan de slag met online tools en applicaties. In 2007 startte Vlaanderen met onlinehulp en het aanbod is sindsdien stelselmatig gegroeid. 

Vandaag biedt de webpagina Onlinepsyhulp een mooi overzicht van verschillende specifieke hulpprogramma’s zoals alcoholhulp, cannabishulp, gokhulp, drughulp, depressiehulp, en angsthulp met daarnaast ook transdiagnostische modules (bv. rond emotieregulatie). Er is ook een specifiek aanbod voor jongeren en jongvolwassenen in de transitieleeftijd (16-23j) en rond perinatale hulp. 

De grootste sterkte van het online aanbod is het bereiken van burgers met psychologische klachten via een kwalitatief sterk, evidence-based online aanbod door middel van: pure zelfhulp die 24/7 beschikbaar is, online begeleiding via chat en online hulp in combinatie met gesprekken met een hulpverlener (ook blended hulp genoemd). 

Wanneer kinderen en jongeren in het algemeen gezond kunnen ontwikkelen, draagt dit ook bij tot een goede geestelijke gezondheid. Dit kan ook problemen in de volwassenheid voorkomen. 

Binnen de geestelijke gezondheidsnetwerken kinderen en jongeren (GGKJ) van Vlaanderen en Brussel financiert de Vlaamse overheid sinds 2018 het programma vroegdetectie en -interventie, ook ‘Connect’ genoemd.  De financiering wordt toegekend aan de zes Vlaamse GGKJ-netwerken, met een Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) uit het netwerk als penhouder.

In 2023 werd de financiering voor het programma versterkt, de specifieke plaats ervan tussen de andere zorgprogramma’s in de netwerken nader omschreven, en de CGG tijdelijk versterkt voor vlotte toeleiding van die kinderen en jongeren die, na aanbod vroegdetectie en vroeginterventie, nood hebben aan meer langdurige gespecialiseerde ambulante geestelijke gezondheidszorg.  
 

De BelRAI-instrumenten vormen een reeks internationaal wetenschappelijk gevalideerde inschalingsinstrumenten. Deze zijn gebaseerd op de interRAI-instrumenten, die specifiek voor de Belgische context zijn vertaald en aangepast. 

Met deze instrumenten worden het functioneren en de zorgbehoeften van een persoon met een zorg - en ondersteuningsnood op een gestandaardiseerde en gestructureerde manier in kaart gebracht, aangepast aan de zorggebruiker en de fase in het zorgtraject. Doordat gebruik gemaakt wordt van een gemeenschappelijke set van kernitems, is het mogelijk om zorggegevens over sectoren heen uit te wisselen.

BelRAI-instrumenten bestaan reeds voor verschillende zorgcontexten zoals bijvoorbeeld ouderenzorg en thuiszorg. Ook voor de geestelijke gezondheidszorg werd een BelRAI-instrument ontwikkeld, met name het modulaire BelRAI GGZ-systeem. Het systeem, specifiek ontwikkeld voor gebruik binnen de gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg en gericht op volwassenen, zal in de toekomst worden geïmplementeerd.  

Meer info:  BelRAI in Vlaanderen. 

Meer info:  BelRAI in de geestelijke gezondheidszorg.