Gezonde Publieke ruimte

Een gezonde publieke ruimte is meer dan enkel een goede luchtkwaliteit en een goed geluidsklimaat. Via een bouwshift en inzetten op duurzame mobiliteit en natuur wordt het een omgeving met beweegvriendelijke en klimaatbestendige woonkernen met een goede leefomgevingskwaliteit.

De planning en inrichting van de publieke ruimte heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Team milieugezondheidszorg streeft vooral naar een gezonde luchtkwaliteit, een aangenaam geluidslandschap, duurzame mobiliteit door actieve verplaatsingen en hittebestendige woonkernen. 

Die thema’s zijn ook opgenomen in de Gezondheidsdoelstelling Milieugezondheidszorg, die op 30 april 2024 is goedgekeurd in het Vlaams parlement. Daarin staat onder meer: “Tegen 2030 streven we naar een gezonde leefomgevingskwaliteit in Vlaanderen; we streven naar de geluids- en luchtkwaliteitsdoelstellingen van de Wereldgezondheidsorganisatie en de groenregel 3/30/300.”

Daarnaast nemen we ook andere gezondheidsaspecten mee in de integrale kijk op een gezonde publieke ruimte, zoals beweegvriendelijkheid, mentaal en sociaal welbevinden, toegang tot gezonde voeding en rookvrije omgevingen.

We staan voor een aantal uitdagingen zoals luchtverontreiniging, lawaaihinder, klimaatveranderingen, uitputting van grondstoffen, ruimte-inname, enzovoort. De wereldgezondheidsorganisatie spreekt van een drievoudige crisis, een ‘triple crisis’: klimaatverandering, milieuvervuiling en biodiversiteitsverlies zijn drie crisissen die op elkaar ingrijpen en een nooit eerder geziene en snelle impact hebben op ons leven, die ganse ecosystemen bedreigen, en daarmee ook onze gezondheid en ons welbevinden, zelfs over generaties heen. Willen we ervoor zorgen dat het hier nog leefbaar en aangenaam blijft, dan zullen we enkele moeilijke maar belangrijke keuzes moeten maken. We gaan voor een bouwshift die het pad verlaat van de versnipperde bebouwing die Vlaanderen zo typeert en volop inzet op kernversterking. We dringen verdere bodemverharding terug, beperken de autoafhankelijkheid, het autogebruik en het autobezit en bouwen zo aan een milieuvriendelijke en klimaatbestendige ruimtelijke structuur, om de leefbaarheid in Vlaanderen ook in de toekomst verder te waarborgen en te verhogen.

Kijken we naar de definitie van gezondheid zoals geformuleerd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), namelijk 'Een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken', dan is het duidelijk dat we naast ziektevermindering ook moeten inzetten op gezondheidsbevordering en dit voor zowel lichamelijk, geestelijk als maatschappelijk welbevinden.

Inzetten op een gezonde publieke ruimte kan een meervoudige gezondheidswinst opleveren: een modal shift van gemotoriseerd verkeer naar actieve verplaatsingen te voet of met de fiets zorgt mee voor een verbetering van de lucht- en geluidskwaliteit. Dit heeft positieve effecten op onze gezondheid, onder meer op hart- en vaatziekten. Klimaatbestendigere woonkernen zijn gezonder en aangenamer door de verkoelende effecten van een groen-blauwe dooradering, ze dringen mogelijke drinkwatertekorten terug en beperken tevens wateroverlast door een betere inzet op waterbuffering. In een gezonde publieke ruimte is er oog voor plaatsen waar we stilte, rust en verkoeling kunnen opzoeken, maar ook voor plaatsen waar er ruimte is voor ontmoeting, vrije tijd en sport. Meer actieve verplaatsingen helpen de obesitasepidemie in te dijken, verminderen het risico op kanker en dragen bij tot het algemeen welbevinden. Dit alles is belangrijk voor zowel geestelijke als lichamelijke gezondheid.

In het concept van een gezonde publieke ruimte worden thema’s zoals voeding, beweging, mobiliteit, luchtkwaliteit, geluid, lichamelijke en mentale gezondheid, klimaatfactoren, … en ruimtelijke planning op een integrale wijze benaderd in het beleid.
Effectief werken aan een betere gezondheid vereist dus de inzet van verschillende beleidsdomeinen en hier maken we graag werk van, zowel op Vlaams als op lokaal niveau. Deze gezondheidsboodschap dragen wij uit naar andere Vlaamse beleidsdomeinen, naar intermediairs en naar lokale besturen. Naar deze laatste doelgroepen richten wij ons via de medisch milieukundigen van de Logo’s. Het Departement Zorg ondersteunt de Logo’s (Lokaal Gezondheidsoverleg) door hen de nodige kennis, tools en skills aan te reiken. We gaan op zoek naar samenwerkingsverbanden om win-wins te realiseren.
 

Omdat we ervan overtuigd zijn dat doordachte keuzes binnen de publieke ruimte voor heel wat gezondheidsbevordering en gezondheidswinst kan zorgen heeft het Departement Zorg het project 'Gezonde publieke ruimte' van het Vlaams Instituut Gezond Leven gesubsidieerd.
Het project bundelt heel wat info en geeft tips voor lokale besturen/gemeentes, studiebureaus en intermediairs om aan de slag te gaan.
 

Deze e-learning is bedoeld voor iedereen die lokaal aan de slag wil gaan om een gezonde publieke ruimte te realiseren. Ze behandelt enkele van onze reeds bestaande onderwerpen, maar loodst je stap voor stap door een leerproces.

In de eerste module ontdek je wat een Gezonde Publieke Ruimte precies is en hoe verschillende gezondheidsthema’s, zoals luchtverontreiniging, geluid, actieve verplaatsingen of gezonde voeding, in één integrale aanpak bekeken kunnen worden.

In de tweede module leer je de Gezondheidscalculator Modal Shift te gebruiken. Met deze tool bereken je de maatschappelijke winst van projecten die mensen aanzetten om te fietsen of te wandelen in plaats van de auto te nemen. Dit kan gaan om de effecten van gerealiseerde projecten, om de vergelijking tussen twee alternatieve toekomstige projecten, of om het creëren van een draagvlak voor een nieuw project.

Een derde module gaat in op de vernieuwde Walkabilityscore-tool die o.a. het potentieel aan beweegkansen te voet of per fiets in jouw omgeving in kaart brengt.
 

• We sensibiliseren intermediairs en gemeentes via de logo’s;
   
• We maken materialen voor de logo’s;
   
• We geven advies in de  milieu-effectrapportrapportage over het thema, dit kan bv. gaan over grotere woonprojecten zowel nieuwbouw als reconversie, ruimtelijke plannen, (her)aanleg van wegen, stadsontwikkeling, herinrichting van stationsomgevingen, …;
   
• We blijven up-to-date met de huidige literatuur en stellen indien nodig visie en materialen bij. We doen indien nodig beroep op onze Partnerorganisatie Milieugezondheidszorg die ons wetenschappelijk bijstaat;
   
• We zetelen in stuurgroepen van studies en onderzoeken;
   
• We faciliteren het ondersteuningsplatform gezonde publieke ruimte waar we met andere beleidsdomeinen binnen de Vlaamse overheid informatie uitwisselen en naar win-wins zoeken in onze werking naar lokale besturen; 

• We subsidiëren twee preventiemedewerkers gezonde publieke ruimte bij de logo’s;

  
   

Departement zorg is ambassadeur van het Infopunt Publieke Ruimte; in hun databank publieke ruimte kan je goede voorbeelden van projecten in de publiek ruimte raadplegen.